RÈN LUYỆN TÂM THỨC ĐỂ SỐNG AN LẠC
Trong Kinh Tăng Chi Bộ (Anguttara Nikaya), Đức Phật đã dạy rất rõ ràng về tầm quan trọng tối thượng của việc tu tập, rèn luyện tâm thức của chính mình:
“Này các Tỷ kheo, Ta không thấy một pháp nào khác, này các Tỷ kheo, đưa đến bất lợi lớn như tâm không được tu tập, không được điều phục, không được bảo vệ, không được phòng hộ. Và này các Tỷ kheo, Ta không thấy một pháp nào khác, này các Tỷ kheo, đem đến lợi ích lớn như một tâm được tu tập, được điều phục, được bảo vệ, được phòng hộ.” (Kinh Tăng Chi Bộ – Anguttara Nikaya, Phẩm Một Pháp)
Tại Sao Phải Tu Tập Tâm Thức?
Đức Phật nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tu tâm như vậy bởi vì tâm là nguồn gốc của mọi hành động, lời nói, quyết định và tất cả những trải nghiệm hạnh phúc hay khổ đau trong cuộc sống của chúng ta.
Khi tâm thức thiếu sự tu tập, rèn luyện, nó trở nên giống như một con thú hoang dã, dễ dàng bị dao động, dẫn dắt bởi phiền não, bởi tham, sân, si (tham lam, giận dữ, si mê). Một tâm như vậy không chỉ gây ra đau khổ cho chính bản thân mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến những người xung quanh.
Ngược lại, một tâm được tu tập, được điều phục thông qua sự thực hành đúng đắn, được bảo vệ khỏi những tác động tiêu cực, sẽ trở thành nguồn cội vững chắc của hạnh phúc, an lạc, và bình an đích thực.
Tâm Như Cây Mây: Khả Năng Chuyển Hóa Vô Hạn
Đức Phật đã dùng hình ảnh cây mây – một loại cây dây leo mềm dẻo, dễ uốn, thường được dùng để chế tạo các vật dụng như bàn ghế, rổ rá – để minh họa về khả năng có thể rèn luyện và điều phục được tâm thức.
Tâm của chúng ta cũng tương tự như cây mây:
- Khi được rèn luyện thường xuyên qua các phương pháp đúng đắn, tâm trở nên mềm dẻo, nhu nhuyến, dễ sử dụng, có thể được “uốn nắn” theo ý muốn hướng thiện, hướng thượng.
- Ngược lại, một tâm không được tu tập sẽ trở nên cứng nhắc, khó kiểm soát, dễ gãy đổ trước nghịch cảnh và có thể gây ra nhiều tổn hại không lường trước được.
Ba Phương Pháp Cốt Lõi: Niệm – Định – Tuệ
Để tu tập và điều phục tâm, Đức Phật đã chỉ dạy ba phương pháp cụ thể, tuần tự và sâu sắc, thường được gọi là Tam Vô Lậu Học (Giới-Định-Tuệ) hoặc ở đây nhấn mạnh vào tiến trình phát triển tâm: Niệm – Định – Tuệ.
1. Niệm (Mindfulness / Sati):
- Định nghĩa: Là năng lực hay biết, nhận diện rõ ràng những gì đang thực sự xảy ra trong thân và tâm ngay trong giây phút hiện tại, không phán xét.
- Chức năng: Giúp tâm ta trở về an trú trong hiện tại, không bị lôi kéo, lang thang vào quá khứ đã qua hay tương lai chưa tới.
- Lợi ích: Khi có chánh niệm, ta có khả năng tiếp xúc sâu sắc với thực tại màu nhiệm, làm tăng thêm vẻ đẹp và giá trị của từng khoảnh khắc cuộc sống.
2. Định (Concentration / Samādhi):
- Phát sinh: Khi chánh niệm được duy trì một cách liên tục và vững chắc, tâm sẽ dần dần lắng đọng lại.
- Trạng thái: Tâm trở nên yên tĩnh, trong sáng và rõ ràng như mặt hồ mùa thu phẳng lặng, không còn bị khuấy đục bởi những vọng tưởng, lo âu, phiền não.
- Lợi ích: Một tâm định tĩnh có sức mạnh lớn lao, giúp ta có khả năng thấy rõ thực tướng (bản chất thật sự) của sự vật, hiện tượng, từ đó đưa ra những quyết định sáng suốt, mang lại lợi ích cho bản thân và mọi người xung quanh.
3. Tuệ (Insight/Wisdom / Paññā):
- Phát sinh: Từ nền tảng của một tâm đã được an trú trong Niệm và Định vững chắc.
- Chức năng: Trí tuệ thực chứng này giúp ta nhận rõ bản chất vô thường (không có gì thường hằng), vô ngã (không có cái tôi, bản ngã cố định) và duyên khởi (mọi sự vật hiện tượng tồn tại do sự tương thuộc lẫn nhau) của vạn pháp.
- Lợi ích: Từ sự thấy biết đúng đắn này, ta sẽ có thái độ sống phù hợp, buông bỏ được những chấp thủ sai lầm, phát triển lòng từ bi và sống hòa hợp hơn với cuộc đời.
Thực Hành Liên Tục Trong Đời Sống Hàng Ngày
Tu tập tâm không phải là một hoạt động tách biệt, chỉ diễn ra trong lúc ngồi thiền hay ở chùa. Nó cần được thực hiện liên tục, trong mỗi hành động, mỗi hơi thở, mỗi bước đi, mọi lúc mọi nơi.
Đức Phật khuyến khích chúng ta sử dụng những phương tiện như bài kệ, hơi thở, bước chân, hay bất kỳ hoạt động nào trong đời sống để làm đối tượng duy trì chánh niệm liên tục, biến toàn bộ cuộc sống hàng ngày trở thành cơ hội thực tập quý báu.
Biến Mọi Hành Động Thành Sự Sống và Hạnh Phúc
Khi ta thực tập chánh niệm một cách liên tục và sâu sắc, mọi hành động, dù là nhỏ nhặt nhất như ăn cơm, uống trà, rửa bát, quét nhà… đều trở nên đầy ý nghĩa, chứa đựng sự sống và niềm hạnh phúc giản dị, đích thực.
Đây là điểm khác biệt lớn lao giữa việc tu tập chân chính, có sự sống, có hiểu biết và việc thực hành một cách máy móc, hình thức, thiếu đi sự chú tâm và niềm vui.
Hành Trình Trở Về Với Chính Mình
Hành trình tu tập tâm thức, thực chất, chính là hành trình trở về với bản thân một cách sâu sắc nhất: hòa giải với cơ thể mình, hiểu rõ những hoạt động của nội tâm, và phát triển năng lực yêu thương (từ bi) dựa trên nền tảng của hiểu biết đúng đắn (trí tuệ).
Đó chính là con đường đưa đến hạnh phúc thật sự, bền vững mà Đức Phật muốn chúng ta khám phá và thực hiện trong mỗi ngày của cuộc đời mình.
CHÙA PHƯỚC QUANG 