Cuộc sống, dưới ánh sáng của đạo Phật, luôn đặt chúng ta trước một sự lựa chọn căn bản và quan trọng: Buông bỏ hay tiếp tục Nắm giữ. Nhưng thực chất, buông là gì và nắm là gì trong con mắt của người tu tập? Đâu là điều đáng buông và đâu là điều đáng nắm để có được an lạc, giải thoát?
1. Từ Vô Minh Đến Những Khuynh Hướng Sống
Khởi điểm của mọi đau khổ, mọi vòng luân hồi đều xuất phát từ Vô Minh – sự không thấy rõ, không hiểu đúng về Chân lý Tứ Diệu Đế (Khổ, Tập, Diệt, Đạo). Chính vì vô minh che lấp mà tâm thức chúng ta bị cuốn vào sáu khuynh hướng căn bản (theo Vi Diệu Pháp): Dục (tham muốn), Nộ (sân hận), Độn (si mê, thụ động), Đãng (phóng dật, trạo cử), Mộ (lòng tin, kính), Ngộ (trí tuệ, giác tỉnh).
Sáu khuynh hướng này, tùy theo sự mạnh yếu và kết hợp, sẽ dẫn dắt chúng ta đến hai cách sống chủ đạo rất rõ ràng trong cuộc đời: Sống Ác (bất thiện) và Sống Thiện.
2. Sống Ác: Nắm Giữ Trong U Mê
Sống Ác không chỉ đơn giản là làm những hành động tổn thương người khác một cách thô thiển, mà còn là sống với hai trạng thái tâm rất rõ ràng, đều xuất phát từ sự nắm giữ trong vô minh:
- Trạng thái 1: Luôn bất mãn, sân si, phiền não. Người mang tâm trạng này đi đến đâu cũng dễ gây xung đột, mâu thuẫn, làm khổ mình, khổ người. Họ nắm giữ sự khó chịu, sự chống đối.
- Trạng thái 2: Luôn tham lam, thích thu gom, tích lũy, ôm giữ. Loại sống này tưởng chừng nhẹ nhàng hơn, không trực tiếp hại ai, nhưng thật ra cũng gây ra vô số đau khổ cho chính mình vì sự nô lệ vào vật chất, sự lo sợ mất mát và lòng không bao giờ biết đủ. Họ nắm giữ tài sản, danh vọng, và cả những ý niệm về “cái của tôi”.
3. Sống Thiện: Hai Hướng Đi Rõ Ràng
Ngay cả khi sống thiện, cũng có hai hướng đi với kết quả khác nhau:
a. Hành thiện để “Đi Vào” (Luân Hồi):
Đây là hướng làm việc tốt (bố thí, trì giới, giúp đỡ người…) nhưng trong tâm vẫn còn mong cầu quả báo tốt đẹp ở đời này hoặc đời sau, như mong được giàu có, khỏe mạnh, xinh đẹp, danh vọng, hay tái sinh vào cõi trời sung sướng. Đây là việc tốt, tạo phước báu, nhưng vẫn còn bị giới hạn trong sự mong cầu cá nhân, còn nằm trong vòng quay luân hồi.
b. Hành thiện để “Đi Ra” (Giải Thoát):
Đây là hướng làm việc tốt nhưng với mục đích chính là để rèn luyện tâm, mài mòn phiền não (tham, sân, si), chứ không vì mong cầu quả báo cá nhân. Người thực hành theo hướng này không bị trói buộc bởi sự mong cầu, họ làm thiện vì đó là điều nên làm, vì lòng từ bi. Đây là hành thiện với trí tuệ, hướng đến sự giải thoát tối thượng khỏi vòng luân hồi.
4. Sự Nhiệm Mầu Của Bố Thí Không Cầu Lợi
Đức Phật đặc biệt nhấn mạnh về pháp Bố thí (Dāna – Sự cho đi). Bố thí không chỉ đơn thuần là để mong cầu phước báo vật chất hữu hạn.
Ý nghĩa cao thượng của bố thí đúng nghĩa phải hướng tới việc mài mòn lòng tham lam, sự chấp thủ, và quan niệm sai lầm về cái “Tôi” và “Của tôi”. Khi ta có thể bố thí với một “Tâm Vô Lượng” (không phân biệt, không giới hạn, không mong cầu lợi ích riêng cho mình), thì công đức ấy mới trở nên vô lượng, mới thực sự là hành trang quý báu giúp ta tiến xa trên con đường tu tập giải thoát.
5. Ý Nghĩa Sâu Xa Của “Buông” và “Nắm” Qua Hành Động Bố Thí
Hành động bố thí và cách chúng ta nhìn nhận công đức chính là phép thử rõ ràng nhất để nhận biết tâm ta đang buông hay nắm:
- Khi tâm ta luôn muốn Nắm, muốn giữ lại cho mình, sợ mất mát, hoặc cho đi mà còn tính toán, mong cầu được đền đáp → Ta chỉ có thể nhận được những thành quả rất giới hạn, tạm thời, hữu lậu.
- Khi tâm ta thật sự Buông, thật sự bố thí với tâm rộng mở, không giới hạn, không mong cầu cho riêng mình → Ta mới có thể đạt được những quả báo vô lượng, những công đức bền vững, những sự an lạc và viên mãn thực sự.
6. Tu Kiểu “Thả Chim” Hay “Thả Diều”?
Trong việc tu tập, có thể ví von hai thái độ:
- 🕊️ Tu kiểu “Thả chim”: Giống như người thả một con chim bay đi. Việc thiện đã làm xong là lòng không còn vướng bận, không còn nhớ nghĩ, mong đợi kết quả nữa. Họ thong dong, tự tại tiến bước trên con đường của mình.
- 🪁 Tu kiểu “Thả diều”: Miệng thì nói buông xả, làm phước không cầu, nhưng thực chất tâm vẫn còn giữ chặt sợi dây tham ái, mong cầu phước báo, danh tiếng. Giống như người thả diều, tay tuy thả dây ra xa nhưng vẫn luôn giữ chặt gốc dây, kéo qua kéo lại, nhìn ngóng theo con diều, mãi không thể thực sự tự do.
7. Bạn Chọn Sống Cảnh Giới Nào Ngay Tại Đời Này?
Đức Phật dạy, cảnh giới (cõi sống) không phải chỉ là nơi ta sẽ tái sinh sau khi chết, mà nó hiện hữu ngay trong trạng thái tâm lý của chúng ta ở đời này. Cách ta sống mỗi ngày đã xác định rõ ta đang thuộc về cảnh giới tâm thức nào:
- Sống với tâm tham lam, keo kiệt, sân si, bất mãn → Là đang sống trong cảnh giới tâm lý của Ngạ quỷ, A Tu La.
- Sống với tâm buông xả, rộng rãi, từ bi, hoan hỷ → Là đang trải nghiệm cảnh giới tâm lý của Chư Thiên, Phạm Thiên ngay tại đây và bây giờ.
8. Sự Lựa Chọn Sâu Sắc Nhất Cuộc Đời: Cho Hay Nhận?
Cuối cùng, câu chuyện ngụ ngôn về Diêm Vương và hai người được chọn vai trò trong kiếp sau đã thể hiện một ý nghĩa sâu sắc về sự lựa chọn nền tảng của cuộc đời:
- Người luôn nghĩ mình sẽ là người nhận (cầu được cho): Thì mãi mãi tâm họ sống trong cảnh thiếu thốn, mong cầu. Dù có được cho bao nhiêu đi nữa cũng không bao giờ thấy đủ.
- Người chọn làm người cho (ban phát, giúp đỡ): Tuy nhìn bề ngoài tưởng như là mất mát, thiệt thòi, nhưng thật ra họ lại là người sở hữu nhiều nhất. Bởi họ luôn là nguồn trao ban năng lượng thiện lành, họ luôn giàu có về mặt tinh thần và tâm linh.
9. Tâm Thiện – Không Bao Giờ Cô Đơn
Người làm ác, dù có thể có bè đảng đông đảo, nhưng khi quả báo xấu tìm đến, họ sẽ vô cùng cô đơn vì không ai thực sự muốn chia sẻ gánh nặng đó cùng họ. Người làm thiện, dù có thể ít bạn bè theo kiểu thế gian, nhưng khi quả lành trổ, họ luôn được sự yêu thương, quý mến, và niềm hạnh phúc của họ được lan tỏa, chia sẻ cùng mọi người xung quanh. Tâm thiện không bao giờ cô đơn.
Kết Luận: Chọn Buông Để Đời Rộng Mở
Chọn buông hay nắm là tùy ở sự thực tập và trí tuệ của mỗi người. Nhưng hãy nhớ rằng, chỉ khi nào ta thật sự buông bỏ được những tham ái, chấp thủ hạn hẹp của bản ngã, ta mới thật sự chạm đến tự do và hạnh phúc đích thực.
Hãy thực tập sống thiện, hãy rộng mở tâm hồn mình với lòng từ bi và sự cho đi không mong cầu. Khi đó, ta sẽ thấy rằng mình không bao giờ cô đơn trong cuộc đời này.
🌸 Hãy chọn buông để đời rộng mở! 🌸
(Sư Giác Nguyên)
CHÙA PHƯỚC QUANG 