Đức Phật dạy rằng hành trình luân hồi của mỗi chúng ta kéo dài vô lượng kiếp, trải qua vô vàn khổ đau và hạnh phúc. Sữa mẹ ta từng bú, nước mắt và máu ta từng đổ ra trong vòng sinh tử ấy nhiều như nước biển. Suốt thời gian đằng đẵng đó, ai cũng đã tạo tác vô số Thiện Nghiệp lẫn Ác Nghiệp. Bởi Ác Nghiệp thường có phần trội hơn, nên mỗi kiếp sống phần nhiều là để trả những nghiệp quả từ quá khứ.
Vậy, người theo Phật thực sự tu tập điều gì giữa dòng chảy Nghiệp Quả đó?
Người Tu Chân Chính: Giữ Tâm Thiện Trước Mọi Nghiệp Quả
Điểm khác biệt căn bản giữa người có tu tập và người không tu tập nằm ở thái độ tâm lý khi đối diện với kết quả của những hành động trong quá khứ (Quả), dù tốt hay xấu:
- Người không tu tập: Khi gặp Quả xấu (như bị chỉ trích, gặp chuyện không may), tâm dễ dàng khởi lên Sân hận. Khi gặp Quả lành (như được khen ngợi, hưởng thụ điều tốt đẹp), tâm lại dễ dàng sinh Tham ái. Cả Sân và Tham đều là những phản ứng tiêu cực, tiếp tục gieo Nhân xấu mới, khiến vòng khổ đau kéo dài.
- Người có tu tập (Hành giả): Dù đối diện Quả xấu hay Quả lành, người tu luôn cố gắng đón nhận bằng Tâm Thiện, bằng Chánh Niệm (sự tỉnh thức, nhận biết rõ ràng). Khi bị mắng (nhận Quả xấu), thay vì sân hận đáp trả (tạo thêm Nhân xấu), người tu nhận biết đó là kết quả của nghiệp quá khứ và giữ tâm bình thản, không tạo thêm nghiệp mới. Khi nhận Quả lành, người tu cũng ý thức không để tâm tham đắm, dính mắc. Nhờ vậy, dù trong hoàn cảnh nào, người tu vẫn đang tạo ra Nhân lành mới.
Điều Quan Trọng Không Phải Là “Nhận Gì”, Mà Là “Nhận Như Thế Nào”
Tinh thần cốt lõi của Phật Pháp nhấn mạnh: Việc chúng ta nhận Quả vui hay Quả buồn không quan trọng bằng thái độ tâm lý của chúng ta khi đón nhận nó.
- Tâm Thiện: Là thái độ tâm lý tích cực, sáng suốt khi chúng ta tiếp xúc với thế giới qua các giác quan (thấy, nghe, ngửi, nếm, chạm).
- Tâm Bất Thiện: Là những phản ứng tâm lý tiêu cực (như Tham, Sân, Si) khi đối diện hoàn cảnh. Đức Phật ví tâm bất thiện giống như căn bệnh làm mất đi “vị giác và khứu giác tinh thần”. Khi sống với phiền não, chúng ta không còn nhìn nhận sự vật, sự việc đúng như bản chất của nó (như nó là), và đó chính là nguồn gốc của khổ đau.
Tu Tập Là Rèn Luyện Phản Ứng Tích Cực
Như vậy, theo lời dạy, “tu” chính là rèn luyện tâm mình. Đó là quá trình chuyển hóa những phản ứng tiêu cực, tự động (tham khi được, sân khi mất) thành những phản ứng tích cực, có ý thức (Tâm Thiện, Chánh Niệm).
Khi có vấn đề bên trong (tâm bất thiện, phiền não), chúng ta sẽ nhìn mọi thứ bên ngoài qua lăng kính của vấn đề đó. Ngược lại, khi tâm được rèn luyện để trở nên thiện lành, sáng suốt, chúng ta có khả năng đối diện mọi hoàn cảnh một cách bình an hơn, tạo dựng nền tảng cho hạnh phúc chân thật và từng bước thoát khỏi vòng luân hồi khổ đau.
(Trích lược và biên tập từ bài giảng của Sư Giác Nguyên tại chùa Phật Pháp, 15/9/2024)
CHÙA PHƯỚC QUANG 