Chào mừng bạn quay trở lại với loạt bài khám phá Kinh Niệm Xứ. Sau Phần 1 Quán Hơi Thở; và Phần 2 Quán Các Tư Thế Chính; chúng ta cùng đến với Phần 3 của Quán Thân; Quán Niệm Các Hoạt Động Thường Ngày.
Trong phần này; Đức Phật mở rộng sự thực hành chánh niệm ra mọi hành vi; cử chỉ nhỏ nhặt nhất trong đời sống; thường được gọi là Tiểu oai nghi. Đây là một pháp hành vô cùng thiết thực; giúp chúng ta tìm thấy sự an lạc và tỉnh thức ngay trong những việc làm bình dị nhất.
(Bạn có thể xem lại Phần 1 và Phần 2 đã chia sẻ trước đó; để hiểu rõ hơn tiến trình thực hành Quán Thân nhé.)
Phần 3; Quán Niệm Các Hoạt Động Thường Ngày – Lời Phật Dạy
Đức Phật hướng dẫn cách duy trì chánh niệm trong mọi hoạt động.
“Lại nữa; này các Tỷ-kheo;
Tỷ-kheo; khi bước tới bước lui; biết rõ việc mình đang làm; khi ngó tới ngó lui; biết rõ việc mình đang làm; khi co tay; khi duỗi tay; biết rõ việc mình đang làm; khi mang áo Sanghati Tăng già lê; mang bát; mang y; biết rõ việc mình đang làm; khi ăn; uống; nhai; nếm; biết rõ việc mình đang làm; khi đại tiện; tiểu tiện; biết rõ việc mình đang làm; khi đi; đứng; ngồi; ngủ; thức; nói; im lặng; biết rõ việc mình đang làm.”
(Từ biết rõ ở đây chính là Tuệ tri Pajānāti Sampajañña; sự nhận biết sáng suốt; tỉnh thức đã được giải thích ở các phần trước.)
Giải Thích Các Hoạt Động Được Nêu và Cách Quán Niệm
Đức Phật liệt kê rất chi tiết các hoạt động; cho thấy không có hành động nào là quá nhỏ bé để thực hành chánh niệm.
Bước tới bước lui; ý thức rõ ràng về hành động đi lại; cảm nhận sự di chuyển của cơ thể; sự tiếp xúc của chân với mặt đất như trong thiền hành. Ngó tới ngó lui; nhận biết không chỉ hành động nhìn; mà cả sự chú ý của tâm đang hướng về đâu khi nhìn. Ví dụ; khi mắt nhìn theo một hình ảnh đẹp; hãy biết rằng tâm đang bị thu hút. Co tay; duỗi tay; chú ý đến những cử động nhỏ như cầm nắm; đưa tay; lấy đồ vật. Mang áo Sanghati; mang bát; mang y; nguyên gốc chỉ vật dụng của tu sĩ. Đối với chúng ta; đó là biết rõ khi mặc quần áo; chuẩn bị bữa ăn; sử dụng các vật dụng hàng ngày. Ăn; uống; nhai; nếm; ý thức trọn vẹn hành động ăn uống. Cảm nhận hương vị; kết cấu thức ăn; hành động nhai; nuốt; mà không bị cuốn theo sự thích ghét vị ngon dở; không ăn trong vô thức. Đại tiện; tiểu tiện; nhận biết các hoạt động sinh lý tự nhiên này với tâm bình thản; không phán xét; không ghê tởm hay dính mắc vào sự sạch dơ của thân. Đi; đứng; ngồi; ngủ; thức; nói; im lặng; bao trùm gần như toàn bộ trạng thái và hoạt động của một ngày. Từ những hoạt động lớn đi; đứng; ngồi; trạng thái nghỉ ngơi ngủ; thức; đến giao tiếp nói; và cả sự tĩnh lặng im lặng; tất cả đều là đối tượng để biết rõ.
Ý Nghĩa và Cách Thực Hành Chánh Niệm Trong Mọi Hoạt Động
Pháp quán này giúp chúng ta.
Mang Chánh Niệm Vào Từng Giây Phút; biến mọi việc làm; dù là tầm thường nhất; thành bài thực hành tỉnh thức. Không cần phải ngồi yên một chỗ mới là thiền. Đưa Tâm Về Hiện Tại; Giảm Phóng Dật; khi bạn ý thức rõ ràng về việc đang làm; chẳng hạn như đang rửa bát; biết mình đang rửa bát; tâm trí sẽ bớt lang thang suy nghĩ chuyện quá khứ hay tương lai. Thực hành này giúp ta nhận ra tâm trí thường xuyên đi hoang; và nhẹ nhàng đưa nó trở về với thực tại. Thấy Rõ Bản Chất Vô Thường; Vô Ngã; khi quan sát kỹ các hoạt động như ăn uống; bài tiết; cử động; bạn sẽ dần nhận ra sự thay đổi liên tục của thân. Thân cần nạp năng lượng; rồi lại thải bỏ. Các cảm giác đến rồi đi. Điều này giúp trí tuệ phát sinh; thấy rõ thân này chỉ là một tập hợp các yếu tố luôn biến đổi; không có một cái tôi vững chắc; trường tồn vô ngã.
Pháp quán này không chỉ dành cho tu sĩ; mà vô cùng hữu ích cho tất cả mọi người. Bằng cách kiên trì thực hành; bạn sẽ giảm bớt căng thẳng; lo âu; phiền não; và sống an lạc; trọn vẹn hơn trong từng khoảnh khắc.
Quán Chiếu Sâu Hơn Về Bản Chất Của Thân (Ôn Lại)
Như trong các phần trước; sau khi hướng dẫn nhận biết hoạt động cụ thể; Đức Phật tiếp tục chỉ dạy phương pháp quán chiếu sâu sắc hơn về bản chất của thân; áp dụng cho cả việc quán các hoạt động thường ngày này.
“Như vậy; vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân; ngoại thân.
Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân.
‘Có thân đây’; vị ấy an trú chánh niệm như vậy. Và vị ấy sống không nương tựa; không chấp trước một vật gì trên đời.
Này các Tỷ-kheo; như vậy là Tỷ-kheo sống quán thân trên thân.”
Giải Thích Các Khái Niệm Quán Chiếu (Ôn Lại)
Đây là những khái niệm cốt lõi giúp thực hành sâu sắc hơn; tóm tắt ngắn gọn.
Quán thân trên thân; nhìn sâu vào bản chất thân; không chỉ là hình tướng bên ngoài. Quán nội thân; ngoại thân; cả hai; quan sát thân mình và thân người khác để thấy tính chất chung vô thường; khổ; vô ngã. Quán tánh sanh khởi; diệt tận; sanh diệt; thấy rõ sự hình thành và tan rã liên tục của các trạng thái; cảm giác trong thân qua từng hoạt động. Có thân đây; ghi nhận sự hiện hữu của thân một cách đơn thuần; không đồng hóa tôi với thân. Không nương tựa; không chấp trước; buông bỏ sự bám víu vào thân và mọi thứ trên đời khi đã thấy rõ bản chất vô thường của chúng.
Lợi Ích Của Việc Quán Chiếu Sâu (Nhắc Lại)
Việc áp dụng cách quán chiếu này vào các hoạt động thường ngày giúp.
Thấy rõ vô thường; khổ; vô ngã của thân. Giảm bớt và đi đến từ bỏ tham ái; chấp thủ vào thân. Phát triển lòng từ bi khi thấy mình và người cùng chung bản chất. Nuôi dưỡng tâm xả ly; không dính mắc. Tạo nền tảng vững chắc cho trí tuệ và sự giải thoát.
Lời Kết và Chia Sẻ
Chánh niệm trong từng hoạt động thường ngày là chìa khóa để sống một cuộc đời tỉnh thức và bình an. Đừng xem thường những hành động nhỏ bé; bởi chính trong sự chú tâm vào những điều giản dị ấy; tuệ giác có thể nảy sinh.
Người viết rất hoan hỷ nếu được kết nối và học hỏi cùng các bạn đồng tu; các thiện hữu tri thức. Mong rằng chúng ta có thể cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm thực hành; hỗ trợ nhau trên con đường vun bồi thiện nghiệp và tìm cầu sự giác ngộ.
Bạn có thể tự do chia sẻ bài viết này đến những người hữu duyên.
Tri Ân và Nguồn Tham Khảo
Nội dung kinh gốc được trích dẫn và diễn giải dựa trên Kinh Tứ Niệm Xứ Satipaṭṭhāna Sutta; bản Việt dịch của Hòa thượng Thích Minh Châu; hiệu đính bởi Bình Anson và các cộng sự; đăng tải trên trang budsas org. Xin thành kính tri ân công đức vô lượng của chư Phật; chư Tổ; chư vị Tôn đức Tăng Ni; các bậc Thầy; các học giả; dịch giả và quý Phật tử đã tận tâm gìn giữ và lan tỏa Chánh Pháp của Đức Như Lai.
CHÙA PHƯỚC QUANG 