Kinh Niệm Xứ (P4 – Quán Thân): Quán Thân Bất Tịnh (Asubha Bhāvanā)

Đây là phương pháp thiền quán về 32 thể trược của cơ thể; nhằm giúp hành giả thấy rõ bản chất thật của thân; từ đó đoạn trừ tham ái và sự chấp thủ sai lầm vào thân xác. Lời dạy của Đức Phật rất ngắn gọn, trực tiếp và dễ hiểu. Thực hành đúng theo lời dạy này có thể mang lại sự an lạc và giải thoát ngay trong hiện tại.

(Bạn có thể xem lại Phần 1, 2, và 3 đã chia sẻ trước đó để có cái nhìn tổng quan về pháp Quán Thân nhé.)

Phần 4: Quán Niệm Thân Qua Các Thành Phần Bất Tịnh – Lời Phật Dạy

Đức Phật hướng dẫn phương pháp quán sát này như sau;

“Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo quán sát thân này, dưới từ bàn chân trở lên, trên cho đến đảnh tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt.

Trong thân này; Đây là tóc, lông, móng, răng, da; thịt, gân, xương, thận, tủy; tim, gan, hoành cách mô, lá lách, phổi; ruột, màng ruột, bụng, phân; mật, đàm mủ, máu, mồ hôi, mỡ; nước mắt, mỡ da, nước miếng, niêm dịch, nước ở khớp xương, nước tiểu.

Này các Tỷ-kheo, cũng như một bao đồ, hai đầu trống đựng đầy các loại hột như gạo, lúa, đậu xanh, đậu lớn, mè, gạo đã xay rồi. Một người có mắt, đổ các hột ấy ra và quán sát; Đây là hột gạo; đây là hột lúa; đây là đậu xanh; đây là đậu lớn; đây là mè; đây là hột lúa đã xay rồi.

Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, một Tỷ-kheo quán sát thân này dưới từ bàn chân trở lên trên cho đến đảnh tóc, bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt. Trong thân này; Đây là tóc; lông; móng; răng; da; … (như trên)… nước ở khớp xương; nước tiểu.”

Giải Thích Các Khái Niệm Chính

Mục Đích Quán Sát Thân Bất Tịnh;

• Đức Phật mô tả thân như một ‘túi da chứa đầy vật bất tịnh’; không phải để gây ra sự ghê tởm hay chán ghét thân xác một cách tiêu cực.
• Mục đích chính là để phá tan ảo tưởng về vẻ đẹp bền vững; sự hấp dẫn thường hằng của thân thể.
• Giúp hành giả nhận diện sự thật rằng thân chỉ là tập hợp của các thành phần không sạch sẽ; luôn biến đổi; từ đó giảm bớt và đoạn trừ sự tham ái; dính mắc vào thân mình và thân người khác.
• Đây là bước quan trọng để thấy rõ Vô thường (anicca); Khổ (dukkha); Vô ngã (anattā) của thân.

32 Thể Trược (Các Thành Phần Của Thân);

• Đức Phật liệt kê 32 thành phần cấu tạo nên thân; từ ngoài vào trong và các chất dịch. Việc quán sát từng phần giúp ta thấy rõ thân chỉ là sự lắp ghép của nhiều yếu tố; không có một ‘cái tôi’ hay ‘linh hồn’ nào tồn tại độc lập. (Danh sách chi tiết có trong đoạn kinh trên).

Ý Nghĩa Ví Dụ Bao Đựng Hạt;

• Hình ảnh người có mắt đổ các loại hạt ra và nhận diện từng loại một (‘Đây là gạo; đây là lúa…’) nhấn mạnh thái độ quán sát khách quan; rõ ràng; không phán xét.
• Giống như các hạt chỉ là các hạt; không có gì đặc biệt; các bộ phận cơ thể cũng chỉ là các bộ phận vật chất; không phải là ‘ta’ hay ‘của ta’.
• Ví dụ này giúp củng cố cái thấy về tính vô ngã; và tính không đáng để bám víu của thân.

Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Pháp Quán Bất Tịnh

Việc thực hành quán 32 thể trược mang lại những lợi ích thiết thực trên con đường tu tập;

• Phá Bỏ Chấp Thủ Vào Thân; Giúp ta nhận ra sự thật về thân; giảm bớt sự đồng hóa sai lầm ‘thân này là tôi; là của tôi’. Từ đó; bớt đi sự lo lắng thái quá về vẻ ngoài; sức khỏe; tuổi trẻ.
• Thấy Rõ Vô Thường; Khổ; Vô Ngã; Mỗi thành phần của thân đều chịu sự chi phối của quy luật sinh-diệt; thay đổi (Vô thường). Thân là nguồn gốc của nhiều sự khó chịu; bệnh tật (Khổ). Không có cái ‘tôi’ thường hằng nào trong tập hợp các yếu tố này (Vô ngã).
• Đoạn Trừ Tham Ái; Khi thấy rõ bản chất bất tịnh; vô thường của thân; sự ham muốn; luyến ái đối với thân mình và thân người khác sẽ tự động giảm thiểu và có thể được đoạn trừ.
• Hướng Đến Thanh Tịnh; Giải Thoát; Tâm không còn bị trói buộc bởi tham dục liên quan đến thân xác sẽ trở nên nhẹ nhàng; thanh tịnh hơn; tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển trí tuệ và giác ngộ.

Hướng Dẫn Thực Hành Quán Thân Bất Tịnh

Bạn có thể thực hành ở tư thế ngồi thiền hoặc đi kinh hành trong không gian yên tĩnh. Nguyên tắc cốt lõi là làm đúng theo lời Phật dạy trong kinh.

Bước 1; Quán Tổng Quát Về Thân

• Như lời Phật dạy; ‘…quán sát thân này; dưới từ bàn chân trở lên; trên cho đến đảnh tóc; bao bọc bởi da và chứa đầy những vật bất tịnh sai biệt.’
• Hãy dùng tâm trí để ‘scan’ (rà soát) toàn bộ cơ thể từ dưới lên trên. Hình dung rõ ràng lớp da bao bọc bên ngoài. Quán tưởng bên trong lớp da đó chứa đầy các thành phần như máu; thịt; xương; nội tạng; phân; nước tiểu…
• Nhận biết rằng thân này không thực sự ‘sạch đẹp’ như ta thường nghĩ; mà chỉ là một cấu trúc vật chất tạm thời; được tạo thành từ Tứ Đại (đất; nước; gió; lửa) và sẽ tan rã trở về Tứ Đại khi chết đi.

Bước 2; Quán Sát Từng Phần Của Thân (32 Thể Trược)

• Như lời Phật dạy; ‘Trong thân này; Đây là tóc; lông; móng; răng; da…’
• Đi vào chi tiết từng thành phần đã được liệt kê. Bạn có thể chia thành các nhóm để dễ quán sát;
  • Bên ngoài; Tóc; lông; móng; răng; da.
  • Bên trong (thể rắn/đặc); Thịt; gân; xương; tủy; thận; tim; gan; hoành cách mô; lá lách; phổi; ruột; màng ruột; bụng; phân.
  • Chất lỏng/dịch; Mật; đàm; mủ; máu; mồ hôi; mỡ; nước mắt; mỡ da; nước miếng; niêm dịch; nước ở khớp xương; nước tiểu.
• Với mỗi phần; hãy quán tưởng bản chất thật của nó. Ví dụ;
  • Tóc; lông; móng; răng; Nếu tách rời khỏi thân; chúng có còn hấp dẫn không?
  • Da; Hình dung lớp da nếu không được tắm rửa; chăm sóc sẽ ra sao? Sự sạch sẽ này có bền vững không?
  • Nội tạng (tim; gan; ruột…); Nếu phơi bày ra ngoài; chúng có đáng để yêu thích không?
  • Các chất dịch (máu; mủ; phân; nước tiểu…); Bản chất của chúng là gì? Có đáng để tham luyến không?
• Mục đích là thấy rõ tính chất không sạch sẽ; không bền vững của từng bộ phận.

Bước 3; Áp Dụng Ví Dụ Bao Đựng Hạt

• Như lời Phật dạy về việc người có mắt đổ các loại hạt ra và nhận diện từng loại.
• Hãy nhìn nhận 32 thành phần của thân cũng giống như các loại hạt khác nhau trong bao. Chúng chỉ là những bộ phận vật chất riêng lẻ được ‘đựng’ trong lớp da. Không có cái nào là ‘tôi’; không có cái nào là ‘của tôi’. Chỉ là tóc; chỉ là da; chỉ là xương…

Bước 4; Quán Vô Thường; Khổ; Vô Ngã

• Sau khi quán sát các phần; hãy chiêm nghiệm sâu hơn về ba đặc tính phổ quát;
  • Vô thường; Tất cả 32 phần này đều thay đổi; lão hóa; hư hoại. Không có gì tồn tại mãi mãi.
  • Khổ; Thân này là nguồn gốc của nhiều khổ đau; bệnh tật; già yếu; khó chịu; sự bất toại nguyện…
  • Vô ngã; Không thể tìm thấy một ‘chủ nhân ông’; một ‘linh hồn’ hay ‘cái tôi’ thường hằng nào trong bất kỳ bộ phận nào hay toàn bộ cơ thể. Nếu thân này thực sự là ‘tôi’; tại sao ta không thể ra lệnh cho nó đừng già; đừng bệnh; đừng chết?

Lời Kết và Chia Sẻ

Quán thân bất tịnh là một pháp môn mạnh mẽ giúp đối trị trực tiếp với gốc rễ của tham ái và chấp thủ vào thân xác. Dù có thể ban đầu cảm thấy không dễ chịu; nhưng việc kiên trì thực hành với thái độ đúng đắn (nhìn rõ sự thật; không phải để ghê tởm) sẽ mang lại sự bình an nội tâm và trí tuệ giải thoát.

Người viết rất mong nhận được sự chia sẻ; góp ý và kinh nghiệm thực hành từ các bạn đồng tu; các thiện hữu tri thức. Chúng ta hãy cùng nhau sách tấn; vun bồi thiện nghiệp trên con đường thực hành lời Phật dạy.

Bạn có thể tự do chia sẻ bài viết này đến những người hữu duyên.

Tri Ân và Nguồn Tham Khảo

Nội dung kinh gốc được trích dẫn và diễn giải dựa trên Kinh Tứ Niệm Xứ (Satipaṭṭhāna Sutta); bản Việt dịch của Hòa thượng Thích Minh Châu; hiệu đính bởi Bình Anson và các cộng sự; đăng tải trên trang budsas org. Xin thành kính tri ân công đức vô lượng của chư Phật; chư Tổ; chư vị Tôn đức Tăng Ni; các bậc Thầy; các học giả; dịch giả và quý Phật tử đã tận tâm gìn giữ và lan tỏa Chánh Pháp của Đức Như Lai.Nguồn và nội dung liên quan