(Trích lời Sư Toại Khanh)
Khúc Gỗ Trôi Sông và Hành Trình Giải Thoát
Một hôm, Đức Phật và Ngài Anan đang đi dọc bờ sông. Thấy một khúc gỗ trôi lững lờ, Đức Phật liền hỏi: “Anan ơi, ngươi nghĩ sao, khúc gỗ này có ra tới biển được không?”
Ngài Anan đáp: “Bạch Thế Tôn, không chắc lắm đâu. Bởi vì trên hành trình ra biển, nó có thể bị người ta vớt lên. Hoặc nó bị sóng đánh tấp vào bờ. Hoặc nó bị cuốn vào xoáy nước rồi chìm xuống đáy sông. Hoặc nó có thể bị mục ruỗng trên đường đi. Và cuối cùng, có thể nó bị vướng, bị mắc cạn vào một chỗ nào đó.”
Đức Phật dạy rằng: “Cũng vậy đó Anan. Người tu hành cũng có nhiều lý do để không đến được bờ giải thoát. Họ có thể ‘tấp vào bờ này’ – tức là dính mắc vào danh tiếng, lợi dưỡng cúng dường. Hoặc ‘tấp vào bờ kia’ – tức là đắm chìm trong các dục lạc thế gian. Họ có thể bị cám dỗ trên đường tu tập. Và cũng như khúc gỗ bị mắc cạn không trôi đi được, người tu mà bị mắc vào cái tâm ngã mạn (tự cao, chấp ngã) thì cũng không thể tiến xa trên con đường giải thoát.”
Bài kinh này thật ý nghĩa. Khúc gỗ muốn ra đến biển phải vượt qua bao nhiêu trở ngại, người tu muốn đạt đến giải thoát cũng phải đối diện với vô vàn thử thách, mà một trong những cái kẹt lớn nhất chính là lòng ngã mạn.
Giải Thoát Trên Hành Trình, Không Chỉ Ở Đích Đến
Có một câu nói đáng để chúng ta suy ngẫm, thậm chí là “xăm vào lòng”: “Giải thoát không chỉ nằm ở cái destination (điểm đến, mục đích) mà nó còn nằm trên cái journey (cuộc hành trình).”
Nghĩa là sao? Không phải đợi đến khi thành Phật, thành A-la-hán mới là giải thoát. Mà ngay trên con đường tu tập, trong từng bước đi, hành giả phải thực hành sự giải thoát trước. Tức là, bạn phải đi bằng tâm thế của người buông bỏ thì mới có thể hy vọng đến được bến bờ giải thoát. Còn nếu bạn đi bằng tâm trạng của kẻ “đụng đâu gánh đó, gặp gì vác nấy”, ôm đồm đủ thứ vào lòng, thì dù có đến đích (nếu đến được), bạn sẽ giải thoát khỏi cái gì?
Khi huynh trưởng của Tăng đoàn là Ngài Xá Lợi Phất viên tịch, Ngài Anan vì quá thương nhớ mà khóc nức nở. Đức Phật thấy vậy liền hỏi: “Anan ơi, Xá Lợi Phất khi ra đi có mang theo được bất cứ thứ gì thuộc về vật chất hay tinh thần không? Hay là tay trắng ra đi?” Ngài Anan thưa: “Dạ, tay trắng ra đi ạ.” Đức Phật nói: “Nếu bản thân Xá Lợi Phất, một bậc Thánh như vậy, còn phải buông bỏ hết mọi thứ để ra đi, thì Anan còn có gì để mà khóc?”
Bài học ở đây rất rõ ràng: Mục đích tối hậu của Đạo Phật là sự buông bỏ, sự xả ly mọi chấp thủ.
Làm Sao Nhận Biết Chánh Pháp?
Khi bà dì ruột của Đức Phật, Thánh nữ Kiều Đàm Di (Mahāpajāpatī Gotamī), lo lắng hỏi rằng sau này làm sao để biết đâu là lời Phật dạy thật sự giữa vô vàn những lời mạo danh, Đức Phật đã chỉ ra những tiêu chuẩn căn bản để nhận diện Chánh Pháp:
- Pháp môn nào càng hành trì càng khiến ta trở nên tinh tấn, siêng năng, không biếng lười.
- Pháp môn nào càng hành trì càng khiến ta thích sống một mình, ưa nơi vắng vẻ để tu tập, không thích đám đông ồn ào.
- Pháp môn nào càng hành trì càng khiến ta trở nên đơn giản, giản dị, dễ nuôi, không cầu kỳ, đòi hỏi vật chất.
- Và đặc biệt, pháp môn nào càng đi theo càng giúp ta có khả năng mở rộng bàn tay, buông bỏ mọi thứ dính mắc.
Ngược lại, pháp môn nào càng đi theo mà càng thấy mình “ôm” vào quá nhiều thứ – ôm chùa, ôm đệ tử, ôm danh tiếng, ôm tài sản – thì phải coi chừng, chắc chắn là “có gì đó sai sai”, đi lệch hướng rồi.
Sai Lầm Tai Hại: Đặt Nặng Cơ Sở Vật Chất Hơn Con Người
Sẵn đây, tôi xin nói thẳng một điều. Cái sai lầm lớn nhất của người tu Phật hiện nay, phần lớn lại do chính quý vị Phật tử khơi màu và châm ngòi.
Trong suy nghĩ của không ít Phật tử, đạo nghiệp quan trọng nhất, thành tựu lớn nhất của một vị tu sĩ là phải xây được cái chùa thật to, mở một đạo tràng thật lớn cho người ta đến tu. Suy nghĩ này, nhìn bề ngoài thì có vẻ đúng đắn, hợp lý, nhưng xét về chiều sâu thì lại vô cùng đáng ngại.
Vì sao? Chính vì cái suy nghĩ cho rằng đạo tràng, chùa chiền là cái quan trọng nhất, là cái “cần phải có”, nên mới dẫn đến hệ lụy là đời tu của một ông Sư, thành tựu lớn nhất lại là trở thành trụ trì.
Mà quý vị thấy đó, khi đã làm trụ trì rồi, thời gian đâu để dành cho đạo nghiệp của bản thân? Công việc chủ yếu là ngồi tiếp khách, đối ngoại, rồi lo toan cân đong đo đếm, quản lý thu chi, xây dựng… Nhìn bề ngoài, ông trụ trì có vẻ như đang “sống cho đạo”, nhưng hơn ai hết, chính ông phải tự kiểm điểm lại, thời gian thực sự dành cho việc học đạo, hành đạo của bản thân còn lại bao nhiêu?
Đức Phật dạy rất rõ, người xuất gia chỉ có ba nhiệm vụ chính: Học đạo (Pariyatti), Hành đạo (Paṭipatti), và Hoằng đạo (Paṭivedha – chứng ngộ và truyền dạy).
Điều Phật Giáo Thực Sự Cần: Hiểu Đúng và Thầy Giỏi
Hôm nay, biết đâu ngày mai tôi chết, tôi không còn nữa, nhưng tôi vẫn mong tiếng nói của mình, như tiếng gọi giữa sa mạc, giữa biển khơi, miễn là còn có người nghe được. Đó là:
- Phật giáo không cần ai bảo vệ, mà Phật giáo chỉ cần được hiểu đúng.
- Thầy giỏi có thể tạo ra chùa, chứ chùa lớn không thể tạo ra thầy giỏi.
Trách nhiệm của người Phật tử chân chính là phải hỗ trợ để đào tạo Tăng tài – những vị tu sĩ có đủ giới đức và trí tuệ, chứ không phải chỉ tập trung hỗ trợ để xây chùa thật lớn.
Thử hỏi, có gì đáng buồn và tai hại cho bằng một nền Phật giáo có hàng ngàn ngôi chùa nguy nga, tráng lệ mà lại kiếm không ra một ông thầy thực sự giỏi về giáo pháp, một vị chân tu có thể hướng dẫn tâm linh cho quần chúng? Đó chính là dấu hiệu của thời kỳ mạt pháp, quý vị có biết không?
Nếu tôi là cư sĩ, thà tôi nhìn thấy một ngôi chùa lá đơn sơ mà có 100 vị chân tu đang ẩn mình tu tập, còn hơn là 100 ngôi chùa thật lớn mà không tìm được lấy một vị chân tu. Tôi không cần chùa lớn. Bởi vì khi tôi gặp vấn đề trong đời sống, khi tôi có những khắc khoải về tâm linh, cái tôi cần là một ông thầy giỏi, một bậc thiện tri thức để chỉ dẫn, chứ không phải một cái chùa thật to để chiêm ngưỡng.
Phật Giáo Nội Dung vs. Phật Giáo Hình Thức
Vậy mà hôm nay, đa phần Phật tử chúng ta cứ “cắm đầu chổng mông” vào việc cúng dường đúc chuông, tạc tượng, xây chùa to Phật lớn, cho thật hoành tráng, uy nghi, khí thế ngút trời… mà quên mất một điều cốt lõi:
- Khi bạn đang vô sự (bình an, khỏe mạnh), bạn rất thích tạo dựng nên một thứ Phật giáo hình thức bề ngoài.
- Nhưng khi bạn hữu sự (gặp khổ đau, bệnh tật, mất mát), thứ bạn thực sự cần lại là một nền Phật giáo nội dung.
Phật giáo nội dung là gì? Đó là những vị Tăng Ni, những người Phật tử có kiến thức giáo lý vững vàng, có sự thực hành chân thật, có thể ngồi lại để chia sẻ, để lắng nghe những tâm tư, những thao thức, những trăn trở của bạn trên con đường tìm về bình yên. Phật giáo không phải chỉ là chùa to, Phật lớn.
Hãy nhìn sang Phật giáo Miến Điện, họ rất căn bản. Khi một người xuất gia, cạo đầu đắp y, việc đầu tiên là phải học giáo lý cho thật vững. Chuyện sau này người đó có tu hành đàng hoàng hay không chưa bàn tới, nhưng ít nhất, khi họ mở miệng nói Pháp, họ nói đúng lời Phật dạy.
Còn ở ta thì sao? Vấn đề giáo lý dường như không được coi trọng đúng mức. Việc đầu tiên nhiều khi là cạo đầu, đắp y, rồi mang nặng tinh thần phe phái. “Tôi là sư phụ, tôi trụ trì chùa này. Đệ tử này tôi thương, tôi sẽ nuôi nó. Tôi chết thì chùa này tôi để lại cho nó.” – Dù cho người đệ tử đó có thể “dốt như con heo”, không hiểu gì về giáo pháp, cũng không thành vấn đề, vì nó sẽ là người kế vị. Đó là một thực trạng đáng buồn.
Lời Kết: Xây Dựng Con Người Là Nền Tảng
Những gì tôi đang nói có thể sẽ đến tai rất nhiều người và gây khó chịu, nhưng tôi vẫn phải nói. Quan điểm sai lầm và đáng tiếc nhất là chỉ tập trung xây dựng cơ sở vật chất mà không chú trọng xây dựng con người.
Trong khi lẽ ra, mọi thứ phải đi ngược lại. Chúng ta phải ưu tiên xây dựng con người, đào tạo Tăng tài, nâng cao dân trí Phật tử. Bởi vì con người có tuệ giác và đạo đức mới có thể tạo ra những cơ sở vật chất có ý nghĩa, chứ không có cơ sở vật chất nào tự nó tạo ra được con người có tuệ giác và đạo đức cả.
Nguồn: Pháp thoại của Sư Toại Khanh
CHÙA PHƯỚC QUANG 